Als er één boom past van oudsher voorkwam in het natte Hollandse klimaat waren het wel elzen. Nog steeds zijn ze op veel plekken in Vlaardingen te vinden.

 
Elzen

Tekst deels van internet, deels Joop van Dorp
Foto's: Nelleke van der Luit

DE ELS - FAMILIENAAM: ALNUS

Er bestaan wel 30 soorten van het geslacht els op het Noordelijk halfrond. Het is een vochtminnende loofboom die bloeit voordat de bladeren verschijnen.
In de Benelux komen er twee soorten van voor, de zwarte en de grauwe els. De bladeren lijken op die van de hazelaar. Ze vallen groen van de boom en vertonen dus geen herfstkleur.

De els is éénhuizig en heeft dus zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen, katjes genoemd.
De mannelijke katjes zijn langwerpig en hangen, de vrouwelijke katjes staan min of meer rechtop.
Na de bevruchting groeien deze laatste uit tot groene ribbelige kegeltjes, en rijpen in de herfst tot de zogenoemde elzenproppen (kegels zonder zaad), die nog wel een jaar aan de boom kunnen blijven zitten.

ECOLOGIE
Elzen kunnen uitstekend tegen vochtige omgevingen, en ze staan dan ook veelal langs de waterkant of op moerassige grond. Elzen leven in symbiose met bacteriën voor de binding van stikstof uit de lucht.
De els functioneert als groenbemester.
Na het omzagen van een els krijg je na 5 minuten kleur verandering die kan variëren van rood tot bruin. Deze kleur wordt voornamelijk gevormd door koolstofmonoxide.

GEBRUIK
De els wordt samen met de Italiaanse populier in windsingels langs boomgaarden geplant.
Doordat de fruitbomen in de luwte staan treedt er minder wind- en stormschade aan de vruchten op wat de oogst ten goede komt. Een windsingel groeit tot een bepaalde hoogte waarna de bomen getopt worden.

Op Terschelling werden elzen in elzenhagen rond akkertjes geplant om deze akkertjes te beschermen tegen het stuivende duinzand.

Net als de wilg kunnen elzen goed geknot worden.

Elzenhout is zacht hout met een rustige nerf en een rossige kleur. Het is ideaal om te bewerken, voor het snijden van houten lepels, schalen en andere producten. Het is geen handelshout maar valt in de categorie "boeren gebruikshout".

MEDISCH
Volgens een oud volksgebruik zijn elzenknopjes een effectief middel tegen reuma. Hiervoor moeten de knoppen na het plukken worden gedroogd, waarna er thee van kan worden gezet.
Maar er zijn ook mensen die allergisch zijn voor het stuifmeel uit de katjes van elzen en berken, zij hebben daar in het vroege voorjaar veel last van.

DE ELS IN VLAARDINGEN
De els is een echte oer Hollandse boom. Uit de diepe lagen in de grond heeft men het stuifmeel van de els aangetroffen. Al drieduizend jaar voor Christus kwam deze boom in de moerasachtige omgeving van Vlaardingen voor.
Ook nu nog vinden we in Vlaardingen overal elzen, vooral langs singels en slootjes en in de randen van plantsoenen.

 

Soms wordt wel gevraagd deze bomen te kappen in een straat vanwege de katjes (allergie) en de rommel van deze bomen. Dit is een vrij zinloze vraag: bij een beetje wind waait het stof van de katjes over heel de stad en zou je dus alle elzen en andere bomen die katjes dragen uit het stadbeeld moeten laten verdwijnen.

De els is evenals de berk en de hazelaar een zeer decoratieve boom: in de winter tekenen zijn ranke takken en elzenproppen mooi af tegen een blauwe lucht. Bedekt met sneeuw zijn ze al helemaal een plaatje.